PRESENTATIE: De Kunst van… Professionals voor ouderen en cultuur.

Showcase van Jacqueline Koop en Ellen van Hoek m.m.v. Natasha Groot, Susanne Meertens en Bob Martens

op vrijdag 11 november 2016 in het Akoesticum te Ede.

 

1 – Jacqueline

 

Het motto van ons project is: je bent nooit te oud om te leren.

Er zijn veel mogelijkheden met muziek, spel en beweging, juist ook voor ouderen.

Belangrijk is ouderen zelf actief te laten zijn, zelf keuzes laten maken, dingen bedenken en meebeslissen!

Ouderen verleiden/verlokken tot activiteiten, ze kunnen veel meer dan ze zelf denken! Het creatieve proces is uitgangspunt.

 

De voorgeschiedenis:

In 2012 en 2013 ging het project “Doejeritmix” van start georganiseerd door twee slagwerkers uit Amsterdam waarin Muziek, Spel en Beweging in diverse basisscholen in Amsterdam en Den Haag werd geïmplementeerd. Mijn rol hierin was het verzorgen van workshops en het geven van advies m.b.t. het door mij ontwikkelde concept waarin het zelf ontwerpen in een interdisciplinaire setting een belangrijke rol speelt. Samenwerkend leren is hierin belangrijk. Dit concept is toegepast bij diverse leeftijdgroepen en in diverse onderwijssituaties.

De uitdaging was ditzelfde concept bij en met ouderen uit te voeren.

Op een conferentie van het LKCA kreeg ik de kans een pitch te houden met als doel middelen te verkrijgen voor dit project. Hierdoor werd ik gestimuleerd daadwerkelijk subsidie aan te vragen. Dit is gelukt! We hebben het project uiteindelijk twee maal kunnen uitvoeren, een keer als onderdeel van de dagbesteding voor kwetsbare ouderen en een keer met een groep met een complexe zorgindicatie wonend in een zorginstelling.

De eerste groep bestond uit 14 deelnemers en de tweede uit 10 deelnemers.

 

Dit project heeft als doel ouderen kunst te laten beleven en sociale verbinding te maken waarbij het van belang is ouderen zelf dingen te laten bedenken (een rap, reis-lied, rolstoeldans vanuit flamenco, tango, wals en blues) en hen laten meebeslissen over keuzes t.a.v. de presentaties, hen actief te maken en in hun kracht te zetten met Muziek & Beweging.

Dan blijkt tijdens de uitvoering van het project dat deze werkwijze zowel in het Primair als in het Voortgezet onderwijs en het HBO werkt maar ook met ouderen.

We werken toe naar een artistieke eindpresentatie met de media Muziek, Spel & Beweging. We luisteren, spelen en bewegen op Latin percussie-instrumenten, darbouka’s, boomwhackers en met materialen (daar kun je ook muziek mee maken) en de ouderen maken zelf instrumenten. Docenten en Activiteiten Begeleiders (AB’ers) zijn voor de uitvoering van dit project getraind. De AB’ers zijn in dit proces van essentieel belang. Zij weten de doelgroep aan te spreken, kennen de mensen en hun beperkingen. De deelnemende ouderen aan dit project hebben onder andere de ziekte van Parkinson, zijn soms halfzijdig verlamd, slechtziend en slechthorend en hebben vaak geheugenproblemen. Met dit project doen we ook appèl op motorische functies, expressie, geheugen, inprenten en de concentratie, oog-hand coördinatie en ruimte oriëntatie en vooral op hun samenwerkend vermogen.

Er is onderzoek gedaan naar dit project en de resultaten zijn gebundeld in een publicatie, Bewogen Muziek, waarover de auteur Ellen van Hoek hierna u meer zal vertellen.

2 – Ellen

Context: Zorg, kwetsbare en vitale ouderen

 

 

 

3 – Jacqueline

 

We laten u een aantal filmpjes zien:

Inleiding Film 1 groep 1 ( 14 deelnemers)

Impressie: van de eerste 6 sessies laten we stukjes zien van het proces, de rol van AB’ers bij het ontwerpen van raps (thema reizen) en het instrumenten maken (slagwerker Bob Martens demonstreert).

Deelnemers helpen elkaar. Zij maken zelf een lied n.a.v. het thema reizen, ontwerpen zelf een zitdans op bluesmuziek met thema’s als auto, fiets, vliegen

en zij werken met materialen als stokken alla de slagwerkgroep “Stomp” en met doekjes.

In de nabespreking met de deelnemers vallen sleutelwoorden als meer begrip voor de muziek zoals meer ritmegevoel, meer hoog laag besef en dynamiek. En vooral dat ze hebben samengewerkt, geluisterd naar elkaar en…dat het zo gezellig was! De deelnemers geven aan dat zij het fijn vinden om hier nieuwe dingen te leren.

Bovendien dat ze er vrolijk van worden en actiever, wat wil je nog meer met een mevrouw die nooit beweegt en nu met Susan de flamenco danst.

 

4 – Interview Jacqueline met Susan

 

Het welkomstlied, een rap en een afscheidslied worden samen met de deelnemers ontworpen. Er wordt gewerkt met sambaritmes, breaks maar ook zeemansliederen. Belangrijk bij het zelf bedenken en ontwerpen is het op zoek gaan naar een bekende melodie waarop de deelnemers goed kunnen associëren en waarop zij een passende tekst kunnen maken.

 

5 – Ellen

9 punten van Hartogh en Winckel

 

6 – Jacqueline

 

Inleiding Film 2 Groep twee ( 10 deelnemers)

Samen aan het werk, ontwerpen in samenwerking:

Deze groep heeft wat meer fysieke en ook mentale beperkingen. Het is dus aanpassen geblazen waar het gaat om instrumenten maken.

We horen een welkomstlied met persoonlijke emotie, we zien het werken met materialen als hoepels, die ook muziek blijken voort te brengen.

Op de puls/cadans van de muziek worden kleine balletjes doorgegeven, op muziek van Piazzolla worden bewegingen geïmproviseerd en geïmiteerd. Deelnemers creëren zelf een zitdans op bluesmuziek. Hier ziet u beelden uit de laatste presentatiesessie waarbij toekijkende bewoners ook spontaan gaan meebewegen.

 

 

7 – Interview Jacqueline en Natascha

 

Wat is er nu anders aan het werken met ouderen vergeleken met leerlingen (in het Primair en Voortgezet Onderwijs) of jongeren in het (MBO) HBO:

het werken met ouderen vraagt aanpassing in tempo bij alle activiteiten. Ook dient rekening gehouden te worden met het geluidsvolume (gehoorapparaten).

We hebben ervaren dat het werken met tekstbladen met grote letters, een overzichtelijke bladindeling een noodzaak is.

Bij het maken en het bespelen van instrumenten moet rekening gehouden worden met de fysieke mogelijkheden van de deelnemers.

Wat betreft de kracht van materialen: Natascha heeft materialen zoals stokken aangepast op maat. Bij een deelnemer met halfzijdige verlamming assisteert zij met het doorgeven van materialen en zet zij een instrument vast op de rolstoel zodat de deelnemer deze kan bespelen. Kleine zachte balletjes gebruiken i.p.v. grote harde ballen. Belangrijk blijft het benadrukken van wat de deelnemer wel kan. Het inschakelen van de AB’er is hierbij essentieel.

Het werken met materialen kan afleiden van het eigen lichaam en de daarbij behorende fysieke beperkingen. De ouderen bleken juist enthousiast te zijn over wat er allemaal mogelijk is met materialen. Het bracht hen op allerlei creatieve invallen, zowel muzikaal, dansant als theatraal.

Een muzieksessie is meer dan zingen en gitaarspelen. Door met beweging en spel te werken kun je nog meer appèl doen op hoofd, hart en handelen of anders gezegd een beroep doen op cognitie, motoriek en gevoel.

Overbodig te zeggen dat het respectvol benaderen van de deelnemers uitgangspunt moet zijn. We zijn gewoon van hen gaan houden.

 

8 – Ellen

Wat hebben de ouderen zelf ervaren?

 

 

 

9 – Jacqueline

 

Inleiding Film 3

 

In de afsluitende presentatie ziet u rollatordans, sambaspel op Latin percussie, canonzang samen met publiek en tot slot de projectleider als materialensjouwer.

Let op de aftiteling waarbij ik nu alvast mijn hartelijke dank wil zeggen aan het projectteam: de filmsamensteller en slagwerker Bob Martens, mijn collega’s Natascha Groot, Susan Meertens en onderzoeker Ellen van Hoek, de AB’ers en de zorg coördinator van het Reinalda- en Polderhuis te Haarlem. Ook hartelijk dank aan de twee fondsen, het FCP en Fonds Sluyterman van Loo alsook aan het LKCA welke door alle conferenties me zeer hebben geïnspireerd! En natuurlijk het Conservatorium van Amsterdam dat mij in de gelegenheid heeft gesteld dit project uit te voeren en Folkert Haanstra van het lectoraat van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten die het onderzoek heeft ondersteund.

 

10 – Jacqueline

 Toekomst plannen

• Er is een verzoek vanuit de zorginstelling Reinalda gedaan voor een derde groep diep dementerenden.
• Er komt een overdraagbaar concept voor zorginstellingen om de kennis te delen en over te dragen zodat deze instellingen kunnen zien waar zij op moeten letten bij het inhuren van professionele workshopleiders (met een afgeronde kunstvakopleiding) om dit project te laten uitvoeren.
• Er zijn plannen om het concept in te voeren op het Conservatorium van Amsterdam, studenten kennis en vaardigheden te laten ontwikkelen m.b.t. het omgaan met de beperkingen van ouderen op het gebied van speel- en motorische mogelijkheden.
• Het plan bestaat om dergelijke projecten uit te voeren met gepensioneerde kunstenaars.
• Een cursus voor activiteitenbegeleiders is in ontwikkeling.

 

En tot slot:

wil ik de onderzoekspublicatie van Ellen van Hoek onder de aandacht brengen, zij heeft veel werk verricht door bij vele sessies aanwezig te zijn, hierin ook te participeren en zij heeft gedegen werk afgeleverd wat ook nog heel aangenaam en soepel te lezen is.

Bewogen Muziek. Onderzoek naar een kunstproject voor ouderen vanuit muziek, spel en beweging. © 2016 ISBN 978-90-825294-0-1 Uitgave Stichting Muzisch Spoor. Santpoort-Noord

 

Jacqueline Koop is afgestudeerd aan het conservatorium voor de vakken Muziek & Beweging (Ritmiek) en  docent Muziek (en methodiek/stage ) en sindsdien werkzaam als docent en coördinator aan diverse conservatoria, Pabo en scholen voor primair en voortgezet onderwijs.

Zij is tevens geregistreerd Supervisor en geregistreerd erkend Coach en CRKBO erkend Docent en trainer. Zij verzorgde de vakken intervisie, coaching en community arts binnen het conservatorium Haarlem van Inholland.

Momenteel werkt zij samen met het Conservatorium van Amsterdam en is zij als supervisor verbonden aan de opleiding tot Muziek Agoog in Alkmaar van de stichting Muziekenz.org.

Zij vertegenwoordigt het Conservatorium van de Amsterdamse Hogeschool voor de kunsten ( AHK) in het landelijk netwerk Hogescholen wat betreft het kunstaanbod voor ouderen.

Daarnaast is Jacqueline Koop directeur van de Stichting Muzisch Spoor en ontwerper en projectleider van het kunstproject Muzisch Actief+, een interdisciplinair project voor kwetsbare ouderen in een zorginstelling te Haarlem, mede tot stand gekomen door subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie en het Fonds Sluyterman van Loo.

Zij verzorgt workshops Muziek, Spel en Beweging aan (kunst)opleidingen en werkt momenteel aan een bij- en nascholingsconcept voor diverse opleidingen.

 

Ellen van Hoek is afgestudeerd als fluitist aan het Amsterdamse Sweelinck Conservatorium (het huidige Conservatorium van Amsterdam) en is werkzaam als musicus en docent. Na het afronden van de master Kunsteducatie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten werkt zij nu als zelfstandig onderzoeker. Zij werkt samen aan diverse onderzoeken op het gebied van kunst- en muziekeducatie onder andere met het lectoraat Kunst- en Cultuureducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, het Conservatorium van Amsterdam, Stichting Match Onderwijs en Cultuur Amsterdam, het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, Aslan Muziekcentrum, Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam, Trias Centrum voor de Kunsten.

Publicaties:

Bremmer, M., Hoek, E. van, Schopman, E., & Vervoorn, A. (2011). Onderzoek naar muziek in het voortgezet onderwijs. Amsterdam: Lectoraat Kunst- en cultuureducatie & Het Amsterdamse Fonds voor de Kunst.

Herfs, J. en Hoek, E. van (2013) Muziekles is anders. Amsterdam: Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Lectoraat Kunst- en cultuureducatie

Hoek, E. van. (2014) Een beoordelingsinstrument voor muzikale interactie. Amsterdam: Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Lectoraat Kunst- en cultuureducatie.

 

 

 

 

Korte inleiding over de organisatie:

De Stichting Muzisch Spoor richt zich op het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van kunst- educatieve, interdisciplinaire projecten voor diverse doelgroepen en op de na- en bijscholing van professionals in de kunst en zorg.

De stichting heeft ten doel het ondersteunen en implementeren van kunst- en cultuurprojecten in de eerste lijn voor kinderen, volwassenen en zowel vitale als kwetsbare ouderen.

Voor wat betreft het tweedelijns werk richt de stichting zich op begeleiders en leidinggevenden aan voornoemde doelgroepen. De interdisciplinaire kustprojecten worden opgezet vanuit Muziek, Beweging en Spel en zijn gericht op aspecten als zingeving, sociale verbinding, educatie en kunstbeleving.

Daarnaast biedt de stichting supervisie-en coaching trajecten en verzorgt zij cursussen, workshops en lezingen.

Onze website. http://www.muzischspoor.nl is nog in ontwikkeling.

 

 

 

 

Muzisch Actief Plus 2015

Joke Alberts – Marjan Bies – Mirjam de Boer – Willem Brand – Julian Bremer – Bart de Geus – Natascha Groot – Ellen van Hoek – Onno Hulshof – Nazli Kartal – Jacqueline Koop – Bob Martens – Susan Meertens – Jacqueline Nieuwenhuijse – Naomi van Noorde – Walter Roozendaal – Berthel ter Steege – Job ter Steege – Rosanne ter Steege – Lidia Vermeer.

Met hartelijke dank aan de meest belangrijke medewerkers aan dit project: alle deelnemers van de locatie Polderhuis en de locatie Springerlaan te Haarlem

Dit project is mede mogelijk gemaakt door de subsidies van Fonds voor Cultuur Participatie en het Fonds Sluyterman van Loo

en de medewerking van Het Reinaldahuis te Haarlem – Conservatorium van de AHK te Amsterdam – Lectoraat van de AHK te Amsterdam – MPA 21

Stichting Muzisch Spoor © 2016.

Camera, montage, editing, Bob Martens.